کلیه بیماران ریوی بعد از آن که روند دارو درمانی را طی نمودند و بیماریشان درمان شد، لازم است تا در برنامه‌های جامع توانبخشی قلب و عروق و تنفس شرکت نمایند و به زندگی عادی برگردند؛ و یا با ناتوانی حاصل از بیماری زندگی نموده و تقریباً از چرخه فعال زندگی و جامعه خارج شوند.
در حالی که بیش از 30 سال است که در کلیه مراجع علمی، وجود مراکز توانبخشی بیماران ریوی به اثبات رسیده است و در تمام نقاط دنیا این مراکز به کمک بیماران تنفسی می‌آیند تا از حداقل اکسیژن حداکثر استفاده را بنمایند، کشور ما از وجود چنین مرکز محوری بی‌بهره است.
براساس شواهد محکم علمی، لزوم انجام منظم ورزش در بیماران ریوی توسط شماری از سازمان‌های موثق و رسمی دنیا تأیید شده است. انجام منظم ورزش و فعالیت فیزیکی باعث بهبود وضعیت سلامتی، تندرستی و افزایش امید به زندگی می‌شود.
در افراد مسن نیز به دلایل مختلف انجام ورزش توصیه می‌شود: ورزش باعث توقف یا کاهش انحطاط و زوال وضعیت فیزیکی سلول‌ها به دنبال پیری می‌شود، به حفظ جرم عضلانی و استخوان (جلوگیری از پوکی استخوان) کمک می‌کند و وضعیت روحی و روانی فرد را بهبود می‌بخشد.
مؤثر بودن ورزش در بیماران بیماری‌های مزمن تنفسی، اکنون توسط مطالعات آزمایشی دقیق و کنترل شده و تصادفی ثابت شده است. همچنین تأثیرات بسیار گسترده فیزیولوژیکی و روحی روانی انجام ورزش و تمرینات حرکتی در این بیماران به خوبی درک شده است.
ورزش‌های هوازی
ورزش و تمرینات هوازی در بیماری‌های مزمن تنفسی منجر به بهبود استقامت، ظرفیت کاری و تا حدی قدرت و نیروی بدنی می‌شود. در بیماران مزمن تنفسی، هدف از ورزش سوق دادن و هدف‌دار کردن درمان‌های بیماران به سمت کاهش ناتوانی است.
به این ترتیب ورزش باید توانایی انجام فعالیت‌ها را بهبود بخشیده، معلولیت را کاهش داده و سرانجام کیفیت زندگی فرد را بالا ببرد. هدف رژیم‌های ورزشی باید بهبود عملکرد فرد برای انجام فعالیت‌های تفریحی، تولیدی و مراقبت از خود باشد.
صرفنظر از شدت بیماری، نشان داده شده که انجام برنامه‌های ورزشی هوازی در عضلات اندام فوقانی و تحتانی برای بیماران مزمن تنفسی مفید است. شاید ورزش مهمترین درمان بیماران بیماری‌های مزمن تنفسی در رفع ناتوانی‌های حاصل از بیماریشان باشد.
افزایش ظرفیت کاری و کاهش نفس‌نفس زدن هنگام انجام یک فعالیت روزمره نسبتاً شدید به دنبال ورزش کردن، به خوبی ثابت شده است.
ورزش همچنین از طریق بهبود قدرت عضلانی و تأثیرات حرکتی، انرژی مصروفه برای انجام بسیاری فعالیت‌ها را کاهش داده و منجر به بهبود تحمل و استقامت ورزشی حتی زمانی که هیچ تغییر فیزیولوژیکی دیگری رخ نداده است، می‌شود.
ویژگی‌های تمرینات و ورزش‌های هوازی
ویژگی‌های کلی انجام ورزش‌ها و تمرینات هوازی در افرادی که دچار بیماری‌های تنفسی هستند تفاوت چندانی با افراد عادی نمی‌کند. مثل افراد سالم، تعداد حرکات، مدت زمان و شدت تمرینات همگی مهم هستند.
میزان شدت تمرینات در بیماران مزمن تنفسی، موضوع بسیاری از مطالعات بوده است.
اگر چه نظر بر این است که نفس نفس زدن می‌تواند مقدار کاری که افراد دچار مشکل تنفسی می‌توانند انجام دهند را محدود کند، اما واضح است که تمریناتی که با فشار متوسط تا زیاد انجام می‌شوند می‌توانند مفید واقع شوند.
به طور کلی، در افرادی که ورزش و تمرینات را با شدت بالا (80درصد حداکثر سرعت کاری) نسبت به افرادی که با شدت پایین (کمتر از 50درصد حداکثر سرعت کاری) انجام می‌دهند، بهبودی بیشتر در علائم فیزیولوژیک واکنش‌های فیزیولوژیک به ورزش و نیز بیشترین تحمل و استقامت ورزشی گزارش شده است، ولی باید مراقب خطرات این نوع ورزش هم بود.
به همین لحاظ توصیه می‌شود پس از روند تجویز ورزش برای مدتی بیماران در مراکز مجهز و تحت نظر ورزش نمایند و سپس به ادامه آن به صورت مستقل ادامه دهند.
در مرکز توانبخشی تنفسی بیماران میزان اکسیژن خون و سایر مشخصات مورد نیاز در طول ورزش به دقت ارزیابی می‌شود و میزان پیشرفت آنها نیز مشخص خواهد شد.
نکات کلیدی
به طور خلاصه می‌توان درباره توانبخشی بیماران تنفسی نکات زیر را ارائه کرد: تمرین درمانی اساس توانبخشی ریه را تشکیل می‌دهد و یکی از مؤثرترین روش‌ها برای بهبود تنگی نفس، تحمل و پایداری و ورزش و فعالیت و کیفیت زندگی بیماران بیماری‌های مزمن تنفسی است.
- تمرین درمانی ایمن و بی‌خطر بوده و در بیماران بیماری‌های مزمن تنفسی که تحت ارزیابی دقیق قرار گرفته‌اند و برنامه ورزش و فعالیت آنها براساس شرایط بالینی آنها تدوین شده، به خوبی تحمل می‌شود.
- ترکیبی از تمرینات استقامتی برای بهبود تحمل و استقامت ورزش و فعالیت، تنگی نفس و ورزش‌های عضلانی برای بهبود قدرت و نیروی عضلانی، به نظر می‌رسد که برای بیماران بیماری‌های مزمن تنفسی بسیار مناسب باشد.
- علی‌رغم تأثیرات مطلوب توانبخشی ریوی، این روش هنوز به طور گسترده استفاده نمی‌شود و دسترسی به این روش باید بهبود یابد. متخصصین و پرسنل توانبخشی قلب و عروق و تنفس در این مورد نقش مهمی دارند.
- حفظ برنامه تمرین درمانی برای تقویت تأثیرات اولیه تمرینات ضروری است. بنابراین انجام طولانی مدت تمرینات یک هدف درمانی مهم است.
- تمرین درمانی را می‌توان در بیمارستان، تحت شرایط بیماران سرپایی، در انجمن یا در منزل براساس شرایط بالینی بیماران و دسترسی به برنامه و تجهیزات انجام داد.
